Erich Fromm (1900-80) – amerykański psycholog i filozof pochodzenia niemieckiego, uznawany za
jednego z najwybitniejszych humanistów XX wieku, twórca psychoanalizy humanistycznej. Autor
kilkudziesięciu książek, w tym tak ważnych jak Zapomniany język, Patologia normalności, Rewolucja
nadziei czy Psychoanaliza a religia, przy czym zdecydowanie najsłynniejszą i najważniejszą jest
właśnie opublikowana po raz pierwszy w 1941 roku Ucieczka od wolności.
Jest to bodaj najbardziej dogłębna z analiz osobowości autorytarnych i skłonnych do popierania
systemów niedemokratycznych, uciekających od wolności. Jest to zarazem analiza historyczna, od
późnego średniowiecza poprzez okres reformacji, wczesnego kapitalizmu aż po wiek XX z kruchymi
demokracjami, ale przede wszystkim naznaczony totalitaryzmem (Fromm analizuje dogłębnie
nazizm). Zagrożenia każe widzieć jednak nie tylko w systemach, także w ludzkiej osobowości skłonnej
do całkowitej uległości w imię bezpieczeństwa, grupowego bądź partyjnego solidaryzmu, podążania
za stadem (co Fromm określa jako rodzaj masochistycznego popędu), ale też w imię żądzy władzy,
pogardy dla słabszych, nienawiści w stosunku do innych (te cechy określa jako przejaw instynktu
sadystycznego). Obydwie te tendencje to właśnie swoista ucieczka od wolności, co musimy rozumieć,
gdyż zagrożenia takie jak totalitaryzm, wszechwładna kontrola, rządy samozwańczych (i nie tylko)
dyktatorów nie zniknęły, przybrały tylko współcześnie inną formę. Erich Fromm nie byłby jednak
sobą, gdyby nie pisał także z optymizmem: Historia rodzaju ludzkiego – to historia coraz silniejszego
wyodrębniania się jednostki, ale zarazem i historia zwiększającej się wolności. Dążenie do wolności to
nie siła metafizyczna i nie można go tłumaczyć prawami natury; jest to nieuchronny rezultat procesu
indywiduacji i rozwoju kultury. System autorytarny nie może zmienić podstawowych warunków, które
sprzyjają dążeniom do wolności, ani nie może zdławić dążeń do wolności, które w tych warunkach
mają swoje źródło.
